Lịch sử hình thành
Ngày 11/4/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư gửi điền chủ nông gia Việt Nam kêu gọi tham gia hợp tác xã nông nghiệp. Sau lời kêu gọi của Người, hàng loạt cơ sở kinh tế hợp tác được thành lập và các hợp tác xã phát triển mạnh mẽ vào những năm 50-60 của thế kỷ XX. Cùng với quá trình phát triển của phong trào hợp tác xã ở Việt Nam, các cơ quan quản lý, tổ chức đại diện và hỗ trợ cho các hợp tác xã cũng từng bước được thành và phát triển.
Năm 1955, Ban quản lý hợp tác xã mua bán Việt Nam được thành lập. Đến năm 1961 thành lập Liên hiệp xã tiểu thủ công nghiệp Việt Nam. Đây là hai tổ chức cấp quốc gia quản lý, đại diện, hỗ trợ các hợp tác xã mua bán và tiểu thủ công nghiệp trên quy mô cả nước.
Ngày 18/12/1991, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) ra Quyết định số 409/CT thành lập Hội đồng Trung ương lâm thời các doanh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam trên cơ sở hợp nhất Liên hiệp Hợp tác xã tiểu thủ công nghiệp Trung ương và Ban quản lý hợp tác xã mua bán Việt Nam.
Ngày 30/10/1993, Đại hội đại biểu toàn quốc các hợp tác xã Việt Nam lần thứ nhất được tiến hành. Đại hội đã thông qua Điều lệ Hội đồng Trung ương Liên minh các hợp tác xã Việt Nam là tổ chức hỗ trợ, đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích cho các hợp tác xã thuộc các lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp, giao thông vận tải, thương mại dịch vụ, xây dựng và các ngành nghề phi nông nghiệp khác. Điều lệ của Hội đồng Liên minh hợp hợp tác xã Việt Nam được Thủ tướng Chính phủ chuẩn y tại Quyết định số 582-TTg/QĐ ngày 01/12/1993. Đến nay, Điều lệ của Liên minh hợp tác xã Việt Nam được Thủ tướng Chính phủ chuẩn y tại Quyết định số 105/QĐ-TTg ngày 24/01/2017.
Kinh tế tập thể, HTX phát triển ngày càng mạnh mẽ
Hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, tổ hợp tác thành lập mới tăng ở tất cả các tỉnh, thành phố và một số nơi vượt chỉ tiêu đề ra; một số sáng lập viên trẻ khởi nghiệp qua mô hình tổ hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã
9 tháng đầu năm 2022, cả nước thành lập mới 1.396 HTX, cao hơn 89 HTX so với cùng kỳ năm 2021, đạt 93,1% chỉ tiêu kế hoạch năm 2022 (1.091 HTX nông nghiệp (78,2%); 305 HTX phi nông nghiệp (21,8%)). Phân theo vùng kinh tế, Đông Bắc, 321 HTX (23%); Tây Bắc, 254 HTX (18,2%); Đồng bằng sông Cửu Long, 180 HTX (12,9%); Đồng bằng sông Hồng, 171 HTX (12,25%); Bắc Trung Bộ, 152 HTX (10,89%); Tây Nguyên, 150 HTX (10,74%); Đông Nam Bộ, 105 HTX (7,52%); Duyên hải miền Trung, 63 HTX (4,5%). Tại một số địa phương, tỷ lệ cao các sáng lập viên trẻ, nhiệt huyết, có kiến thức, trình độ về các lĩnh vực khởi nghiệp qua mô hình THT, HTX, LHHTX. Số lượng HTX, LHHTX, THT thành lập mới và hộ cá thể, cá nhân tham gia thành viên tăng khá ở hầu hết các tỉnh, thành phố, nhất là lĩnh vực nông nghiệp và địa bàn nông thôn, cho thấy mô hình kinh tế tập thể phù hợp với nhu cầu tổ chức sản xuất của người dân.
Cả nước giải thể 269 HTX[1] (210 HTX nông nghiệp và 59 HTX phi nông nghiệp), tăng 61 HTX so với cùng kỳ năm 2021; trong đó Đông Bắc (86 HTX), Đồng bằng sông Cửu Long (50 HTX), Bắc Trung Bộ (30 HTX), Tây Bắc (31 HTX), Tây Nguyên (28 HTX), Đông Nam Bộ (16 HTX), Duyên hải miền Trung (16 HTX), Đồng bằng sông Hồng (12 HTX).
Hiện cả nước có 28.452 HTX, tăng 1.127 HTX so với cuối năm 2021 (18.974 HTX nông nghiệp (66,7%); 8.297 HTX phi nông nghiệp (29,2%); 1.181 Quỹ tín dụng nhân dân (4,1%)). Trong đó, Đồng bằng sông Hồng 7.109 HTX (24,98%), Đông Bắc có 5.087 HTX (17,88%), Bắc Trung bộ 4.216 HTX (14,82%), Đồng bằng sông Cửu Long 3.320 HTX (11,67%), Tây Bắc 3.005 HTX (10,56%), Đông Nam Bộ 2.230 HTX (7,84%), Tây Nguyên 1.909 HTX (6,71%), Duyên hải miền Trung 1.576 HTX (5,54%).
Khu vực HTX thu hút trên 6,92 triệu thành viên (tăng 90.929 thành viên so với cuối năm 2021) và 2,56 triệu lao động (tăng 59.993 lao động so với cuối năm 2021). Tổng vốn điều lệ đạt trên 53,8 nghìn tỷ đồng, trung bình gần 1,9 tỷ đồng/HTX. Tổng giá trị tài sản đạt trên 187,1 nghìn tỷ đồng (tăng khoảng 2% so với cuối năm 2021).
Các loại hình hợp tác xã phục hồi sản xuất kinh doanh sau thời kỳ dài dịch bệnh Covid-19 diễn ra phức tạp, kéo dài, hoàn thiện các chuỗi giá trị sản phẩm địa phương, vùng, quốc gia; góp phần ổn định giá cả, thị trường cung ứng sản phẩm, tạo việc làm, ổn định kinh tế xã hội khu vực nông thôn và đô thị
9 tháng đầu năm, dịch Covid-19 cơ bản được kiểm soát; tỷ lệ cao các loại hình hợp tác xã phục hồi sản xuất kinh doanh sau thời kỳ dài dịch bệnh Covid-19 diễn ra phức tạp; phục hồi dần trong đầu quý II, phục hồi nhanh, mạnh trong cuối quý II tới đầu quý III, hiện duy trì tính ổn định và phát triển bền vững. Tuy doanh thu và lợi nhuận chưa thực cao và ổn định bền vững nhưng tỷ lệ cao các HTX đã chú trọng thực hiện tốt các khâu dịch vụ cơ bản hỗ trợ các thành viên, hướng dẫn thành viên sản xuất theo đúng kế hoạch, mở rộng các khâu dịch vụ và nâng cao chất lượng hoạt động của HTX, tạo việc làm, nâng cao thu nhập thành viên.
Nhiều HTX nông nghiệp ở các tỉnh, thành phố phục hồi nhờ mạnh dạn đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi (lúa kết hợp hoặc chuyển sang trồng rau, củ quả, cây ăn quả, nuôi thủy sản; áp dụng sáng tạo các tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới, công nghệ cao để tăng năng suất và nâng cao chất lượng sản phẩm đạt các tiêu chuẩn chất lượng (VietGap, hữu cơ, GlobalGap, JAS,…); chủ động, tích cực trong nâng cao năng lực, khả năng cạnh tranh thông qua đổi mới hệ thống quản trị gắn với ứng dụng công nghệ thông tin, áp dụng các phần mềm quản lý, chuyển đổi số trong quản lý tổ chức sản xuất từ đầu vào tới sản xuất và tiêu thụ sản phẩm trong nước và xuất khẩu qua các kênh bán hàng; để thích ứng với thị trường nhằm vượt qua những tác động mạnh sau dịch Covid-19; hoàn thiện các chuỗi giá trị sản phẩm địa phương, vùng, quốc gia; phát triển mở rộng gắn với quy hoạch vùng sản xuất; nâng cao chất lượng cung ứng dịch vụ thành viên; đẩy mạnh liên kết các thành viên và các HTX, doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế. Một số HTX nông nghiệp có sản phẩm xuất khẩu; một số HTX có doanh thu tăng 6,7-19,2% so với cùng kỳ năm 2021; thu nhập bình quân tăng, đạt 350-450 triệu đồng/ha; như HTX nông nghiệp & phát triển nông thôn Hưng Thành ở xã Hưng Khánh, huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái đã liên kết thành công với HTX Măng tre Bát Độ (Hưng Khánh, tỉnh Yên Bái) và Công ty TNHH YAMAZAKY trong việc trồng, chăm sóc, thu mua, chế biến và xuất khẩu ổn định sang thị trường Nhật Bản, HTX nông sản hữu cơ Trúc Phương (Thanh Hóa), HTX công nghệ cao Kim Long (Bình Dương), HTX Sunfood (Đà Lạt),… Xuất hiện nhiều mô hình hiệu quả trong trồng cây dược liệu, mô hình du lịch sinh thái cộng đồng (sản xuất nông nghiệp kết hợp bảo vệ thiên nhiên, đa dạng sinh học, cung ứng dịch vụ nhà hàng, du lịch trải nghiệm,…), phát triển mô hình cánh đồng mẫu lớn gắn với sản xuất hàng hóa chất lượng cao, như HTX nông nghiệp và du lịch bền vững Hội An (Quảng Nam), HTX du lịch sinh thái cộng đồng Hướng Hóa (Quảng Trị). Số lượng sản phẩm của HTX được chứng nhận OCOP tăng, chiếm tỷ trọng cao so với tổng sản phẩm OCOP của địa phương, Đắk Nông có 16 HTX và 19 sản phẩm (cà phê, hồ tiêu, chanh dây,…); Hà Tĩnh có 62 HTX và 82 sản phẩm (nước mắm, rượu nhung hươu, hương trầm, bưởi phúc trạch, cam Khe mây,..),…; HTX Đông Xuyên tại Tiền Hải (Thái Bình) có sản phẩm trứng và thịt vịt đạt OCOP 4 sao.
Các HTX phi nông nghiệp phục hồi mạnh mẽ sản xuất kinh doanh. HTX thương mại, dịch vụ đổi mới phương thức kinh doanh, nâng cao chất lượng dịch vụ, bám sát nhu cầu thị trường, đa dạng hóa sản phẩm hàng hóa; tổ chức các loại hình dịch vụ, liên kết duy trì ổn định đảm bảo nguồn hàng trong cung ứng nguyên liệu sản xuất và tiêu thụ sản phẩm đầu ra đối với các HTX, nhất là lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. HTX vận tải đẩy mạnh các hoạt động hỗ trợ thành viên trong tư vấn, một số mở rộng lĩnh vực hoạt động xe buýt, vệ sinh môi trường; phục hồi đăng ký lưu hành, bến bãi, luồng tuyến; đầu tư đổi mới, nâng cấp phương tiện hiện đại; lắp đặt hệ thống định vị GPS; đáp ứng quy định, yêu cầu, nhu cầu vận chuyển hành khách và hàng hóa; tuyên truyền, cung cấp các văn bản pháp luật an toàn giao thông để thành viên áp dụng thực hiện; đổi mới phương thức quản lý và phong cách phục vụ hành khách. HTX xây dựng và sản xuất vật liệu xây dựng đã tập trung huy động vốn, đầu tư phương tiện vận tải, máy móc, thiết bị thi công, nâng cao công tác quản lý đầu tư để mở rộng khai thác, sản xuất vật liệu xây dựng và thi công các công trình xây dựng; năng động trên thị trường để tìm kiếm việc làm, tăng thu nhập cho thành viên. HTX vệ sinh môi trường đã làm tốt thu gom, vận chuyển rác thải trên địa bàn; mô hình HTX chợ hoạt động ổn định[3], tạo việc làm cho thành viên và người lao động. Quỹ tín dụng nhân dân phát triển thành viên mới, tăng dư nợ và hiệu quả cho vay; HTX và LHHTX thương mại tăng doanh thu hơn 25% so với cùng kỳ năm 2021. Tiêu biểu, HTX sản xuất TM&DV nông nghiệp Phì Điền (Lục Ngạn, Bắc Giang) ngoài việc thu mua, tiêu thụ 500 tấn vải tươi qua hệ thống siêu thị: Winmart, LotteVina, T-Mart và sàn TMĐT Postmart.vn, hợp đồng với Công ty TNHH Tiến Dung (Đồng Nai), cung ứng vải khô vào các tỉnh phía Nam với sản lượng khoảng 100 tấn, liên kết với Công ty cổ phần nông nghiệp hữu cơ FUSA (Hải Dương) xuất khẩu sản phẩm tươi sang thị trường Trung Đông, Nhật Bản và xuất vải thiều khô sang Đài Loan.
Các LHHTX tạo việc làm ổn định cho thành viên và người lao động, cung ứng các sản phẩm, dịch vụ theo nhu cầu của thành viên và thị trường; liên kết giữa các HTX thành viên với các doanh nghiệp, tập đoàn lớn; thực hiện tốt khâu tổ chức sản xuất, tìm thị trường tiêu thụ cho các HTX thành viên như: LHHTX thương mại TP. Hồ Chí Minh (Saigon Coop), SATRA, HTX liên kết chuỗi CocoFood (Hải Dương).
Nhiều chủ trương của Đảng, nhà nước, các Bộ, ban ngành địa phương đã tạo điều kiện quan trọng, hỗ trợ khu vực KTTT tiếp tục phát triển và đột phá hơn trong thời gian tới; một số cơ chế, chính sách có quy định đối tượng HTX nhằm hỗ trợ phát triển sản xuất kinh doanh, sản xuất theo chuỗi giá trị sản phẩm trong điều kiện phòng, chống dịch và phục hồi, phát triển kinh tế xã hội
Ở Trung ương, nhiều chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, Bộ, ngành về phát triển KTTT, HTX, thể hiện quan điểm nhất quán trong phát triển, tạo điều kiện quan trọng, hỗ trợ khu vực KTTT tiếp tục phát triển và đột phá hơn trong thời gian tới như Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 16/6/2022 về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả KTTT trong giai đoạn mới. Bên cạnh đó, các chính sách phục hồi kinh tế trong đó có đối tượng thụ hưởng là HTX được ban hành; Nghị quyết số 43/2022/QH15 ngày 11/01/2022 của Quốc hội; Nghị định số 15/2022/NĐ-CP ngày 28/01/2022 của Chính phủ.
Một số văn bản, chính sách hỗ trợ của Chính phủ, tháo gỡ khó khăn để phục hồi sản xuất, kinh doanh, trong đó có đối tượng thụ hưởng là HTX, chế độ hỗ trợ, ưu đãi như: lĩnh vực tín dụng (Nghị định số 31/2022/NĐ-CP, Nghị định số 28/2022/NĐ-CP, Thông tư số 03/2022/TT-NHNN); thuế (Nghị quyết số 18/2022/UBTVQH15, Nghị định số 34/2022/NĐ-CP); chế độ tiền lương (Nghị định số 38/2022/NĐ-CP ngày 12/6/2022); tiền thuê nhà (Quyết định số 08/2022/QĐ-TTg); nông nghiệp, nông thôn, bảo hiểm nông nghiệp (Quyết định số 150/QĐ-TTg ngày 28/01/2022, Quyết định số 13/2022/QĐ-TTg); vận tải (Nghị định số 47/2022/NĐ-CP); chương trình quốc gia (Quyết định số 919/QĐ-TTg ngày 01/8/2022, Quyết định số 923/QĐ-TTg ngày 02/8/2022, Quyết định số 924/QĐ-TTg ngày 02/8/2022); chương trình mục tiêu quốc gia (Nghị định số 28/2022/NĐ-CP ngày 26/4/2022, Quyết định số 277/QĐ-TTg ngày 25/2/2022);…
Một số Bộ, ngành ban hành văn bản như: Quyết định số 4292/QĐ-TLĐ ngày 01/3/2022 của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam về việc dừng thực hiện Quyết định số 3749/QĐ-TLĐ ngày 15/12/2021 về chi hỗ trợ cho đoàn viên, người lao động bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19; Thông tư số 15/2022/TT-BTC ngày 04/3/2022 của Bộ Tài chính về quản lý và sử dụng kinh phí sự nghiệp thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025; Thông tư 27/2022/TT-BTC ngày 11/05/2022 của Bộ trưởng Bộ Tài chính bãi bỏ quyết định số 59/2007/QĐ-BTC ngày 11/7/2007 của Bộ trưởng Bộ Tài chính phê duyệt Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX; Thông tư 03/2022/TT-NHNN ngày 20/5/2022 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ban hành hướng dẫn Nghị định 31/2022/NĐ-CP hỗ trợ lãi suất với khoản vay của doanh nghiệp, HTX, hộ kinh doanh; Thông tư số 52/2022/TT-BTC ngày 12/8/2022 của Bộ Tài chính hướng dẫn một số điều của Nghị định số 45/2021/NĐ-CP ngày 31 tháng 03 năm 2021 của Chính phủ về thành lập, tổ chức và hoạt động của Quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác xã;…
Khu vực KTTT, HTX tích cực trong tuyên truyền, thực hiện nghiêm túc các biện pháp phòng chống dịch bệnh Covid-19; phố biến những văn bản, quy định về phát triển kinh tế tập thể, phục hồi kinh tế có đối tượng thụ hưởng HTX. Đến nay, 92,7% thành viên, người lao động của THT, HTX, LHHTX được tiêm ít nhất 02 mũi vắc xin, 42,3% được tiêm trên 03 mũi vắc xin, 21,2% đã được tiêm 04 mũi vắc xin. Theo khảo sát; 81% tổng số HTX nông nghiệp, thủy sản nuôi trồng bị ảnh hưởng bởi Covid-19 được giảm 30% tiền thuê đất, thuê mặt nước; hơn 100.000 lao động trong khu vực HTX được hỗ trợ 72 tỷ đồng tiền thuê nhà; 78,2% tổng số HTX và người lao động trong HTX được gia hạn thời hạn nộp thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân,…; 11,4% tổng số HTX được giảm thuế giá trị gia tăng; 71,6% tổng số HTX, trong đó 100% HTX vận tải được giảm thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu; các HTX vay vốn tại ngân hàng thương mại được cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giữ nguyên nhóm nợ; một số HTX nông nghiệp, vận tải, du lịch vay vốn tại ngân hàng thương mại được giảm lãi suất 2%; 220 HTX, LHHTX vay vốn ưu đãi của Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX Việt Nam và các Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX tỉnh, thành phố để phục hồi, mở rộng sản xuất, kinh doanh[4]; 400.000 lao động trong các HTX, LHHTX (có hợp đồng lao động và đóng bảo hiểm) bị ảnh hưởng bởi Covid-19 được hỗ trợ từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp 204 tỷ đồng.
Các HTX, LHHTX chủ động nắm bắt các chủ trương, định hướng, tập trung sản xuất, liên kết và đẩy nhanh các điều kiện trong chuyển đổi số, sản xuất hữu cơ, phát triển mô hình gắn với kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, kinh tế chia sẻ; phù hợp nội dung Nghị quyết 20-NQ/TW; xu hướng và chiến lược phát triển bền vững của nền kinh tế; phối hợp các Bộ, Sở, ngành tham gia đề xuất, kiến nghị sửa đổi Luật HTX năm 2012
Theo khảo sát, 65% HTX, LHHTX sử dụng các nền tảng ứng dụng công nghệ thông tin, phần mềm quản trị dữ liệu trong hoạt động đầu vào, đầu ra,...; truy xuất thông tin, nguồn gốc sản phẩm; nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động. Trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ, quỹ tín dụng nhân dân ứng dụng công nghệ số mang lại hiệu quả, liên kết chuỗi giá trị và được Nhà nước, các tổ chức trong, ngoài nước hỗ trợ, tiêu thụ sản phẩm thông qua thương mại điện tử, sàn bán hàng điện tử của Liên minh HTX Việt Nam. HTX vận tải đầu tư thiết bị, phần mềm để quản trị hành trình, khách hàng và vận chuyển hàng hóa, tích hợp thanh toán tự động không dừng; HTX thương mại đầu tư mở rộng kho và cửa hàng, thiết bị ứng dụng phần mềm bán hàng, quản lý nhập, xuất hàng hóa. Các HTX có website riêng để giới thiệu sản phẩm (38,9%); bán hàng trên các sàn thương mại điện tử như Tiki, Lazada, Shopee,… (20,8%); quảng cáo sản phẩm trên các trang mạng xã hội, trang quảng cáo (50,5%); bán hàng theo hình thức trực tuyến livetream trên các nền tảng số như Facebook, Tiktok… (28,3%).
Nhiều loại hình hợp tác xã phát triển mạnh mẽ từ nhận thức tới hành động, triển khai ở nhiều địa phương, vùng miền, hướng sản xuất những sản phẩm đi từ nhu cầu thực tiễn của người tiêu dùng, hầu hết hướng sản xuất theo các chuỗi giá trị sản phẩm; tham gia các hội thảo, tọa đàm từ các Bộ, Sở, ngành, góp ý xây dựng dự thảo Luật HTX sửa đổi năm 2012. Xu hướng chuyển đổi số, sản xuất hữu cơ, phát triển các mô hình gắn với kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, kinh tế chia sẻ. Một số mô hình HTX nông nghiệp, HTX du lịch gắn kết sản xuất nông nghiệp đã thực hiện kinh tế tuần hoàn trong quá trình sản xuất, thu gom, phân loại các chất thải, phế phụ phẩm; tái sử dụng chất thải, làm nguyên liệu đầu vào cho quá trình sản xuất thông qua việc áp dụng công nghệ sinh học, công nghệ hóa lý, các tiến bộ khoa học kỹ thuật; thực hiện quản lý, sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường cho phát triển bền vững trong bối cảnh của thiên tai, dịch bệnh và biến đổi khí hậu, phù hợp định hướng của quốc gia trong phát triển bền vững. Mô hình phổ biến vườn - ao - chuồng (VAC) tại HTX nông nghiệp Mai Pha Land (Mai Pha, Lạng Sơn), HTX Hoằng Đạo (Thanh Hóa); mô hình lúa - tôm, lúa - cá; HTX nông nghiệp và du lịch bền vững Hội An (Heal Organic Farm) phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp xanh.
Theo vca.org.vn